بازار کاغذ «سلطان»بردار نیست

هادی حسینی‌نژاد: کاغذ، اصلی‌ترین نهاده‌ تولید در چاپ کتاب است و بیشترین هزینه‌ تولید در چرخه‌ نشر نیز صرف خرید کاغذ می‌‌شود. با این اوصاف، طبیعی است که نوسان قیمت کاغذ، به‌خودی خود و صرف نظر از افزایش هزینه‌های قبل و بعد از چاپ کتاب، نقش بسزایی در افزایش قیمت کتاب داشته باشد. از سوی دیگر، ایران با مصرف سالانه 380 هزار تن کاغذ تحریر، بخش عمده‌ مصرف خود را از طریق واردات تامین می‌کند؛ زیرا کارخانه‌های کشور، چه به‌ لحاظ کمی و چه از منظر کیفیت، جوابگوی نیاز داخلی به این کالای استراتژیک نیستند. پرواضح است که در چنین شرایطی، سیر صعودی نرخ ارز در سال‌ها و ماه‌های اخیر، مستقیما روی قیمت کاغذ و کتاب، تاثیر گذاشته باشد. قیمت هر بند کاغذ در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، با فراز و نشیب‌های متوالی رکورد یک میلیون و 300 هزار تومان را نیز زده است و طبق اطلاعات منتشر شده از سوی خانه کتاب، قیمت متوسط کتاب در آبان‌ماه سال جاری، 106 هزار تومان گزارش شده است؛ حال آنکه این عدد در آبان‌ماه سال گذشته، 61 هزار تومان گزارش شده بود. با این اوصاف، در شرایطی که شاهد رکوردشکنی‌های تازه‌ای در بازار ارز هستیم، نگرانی‌ها در میان ناشران و دست‌اندرکاران بازار کتاب، شدت گرفته ؛ خصوصا که شواهد و قرائن نشان می‌دهد توزیع کاغذ با نرخ دولتی نیز از این نگرانی‌ها نکاسته است. اما در بازار کاغذ چه خبر است؟ برای پاسخ به این سوال، گپ و گفت کوتاهی با حمید نیکدل، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوای تهران داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید. شرایط بازار را چطور می‌بینید؟ دلیل اصلی رشد تصاعدی قیمت کاغذ در سال‌ها و ماه‌های اخیر چیست؟

واقعیت این است که به دلیل تحریم‌ها و نوسانات قیمت ارز، امکان پیش‌بینی آینده بازار کاغذ وجود ندارد. البته این وضعیت در سایر بازارها نیز مشابه است و افزایش قیمت‌ها نیز تابع همین شرایط است. در نظر داشته باشید که حدودا 70 درصد از اقلام کاغذ و مقوایی که در بازار خرید و فروش می‌شود، وارادتی هستند؛ بنابراین مستقیما از افزایش نرخ ارز، تاثیر می‌پذیرند. به‌عنوان مثال، در همین ایام افزایش قیمت کاغذ تحریر به بالای یک میلیون‌ تومان را شاهد هستیم که چالش‌های زیادی را هم برای واردکنندگان، هم فروشندگان و مصرف‌کنندگان به‌همراه دارد. علاوه بر قیمت جهانی کاغذ، هزینه‌های دیگری مانند هزینه‌های حمل و نقل نیز افزایش فراوانی داشته که روی قیمت نهایی تاثیر می‌گذارد.

همیشه این نظریه وجود داشته که بخشی از افزایش قیمت‌ها، متاثر از رفتارهای سودجویانه، احتکار یا گرانفروشی است. نظرتان در این‌باره چیست؟

شاید کاغذ و مقوا، از معدود کالاهایی باشد که امکان واردات آن به شکل قاچاق وجود ندارد و می‌توانم بگویم تقریبا 100 درصد موجودی بازار از مسیر قانونی و با پرداخت هزینه‌های گمرک و... به دست بنگاه‌های فروش می‌رسد. بنابراین بازار کاغذ و مقوا، یک بازار کنترل شده است و عوامل داخلی با توجه به حجم بالای مصرف و تناژ‌های سنگینی که وارد بازار می‌شود، نمی‌توانند چندان نقشی در بالا بردن قیمت‌ها داشته باشند. شاید در برخی موارد، تاجری بعد از وارد کردن کاغذ و محاسبه هزینه‌های مختلف، متوجه شود به دلیل نوسان نرخ ارز، قیمت بازار کمی پایین‌تر از قیمتی است که او به‌عنوان مال‌التجاره، سرمایه‌گذاری کرده است؛ بنابراین طبیعی است که محموله خود را تا زمانی که قیمت بازار به سطح مقبول برسد، انبار کند. به نظر من این احتکار نیست؛ خصوصا در شرایطی که همه چیز در مسیر قانونی پیش رفته و اطلاعات کامل از تاجر، نوع و میزان محموله وارداتی و حتی انباری که محموله در آن تخلیه شده، مشخص است. متأسفانه در سال‌های قبل شاهد برخوردهای ناصحیحی در این زمینه بودیم و اخباری مبنی بر دستگیری سلاطین کاغذ شنیده می‌شد که صدمات جدی به واردات کاغذ وارد کرد. مثلا از کشف انباری خبر می‌دادند که در آن 50 یا 100 تن کاغذ «احتکار» شده بوده و... که به نظر من این اقدامات، غیرکارشناسانه بود. دست‌اندرکاران حتی متوجه نبودند میزان محموله‌های مذکور در مقابل مصرف کاغذ سالانه کشور، اصلا به چشم نمی‌آیند و مصرف روزانه برخی از چاپخانه‌ها به تنهایی، بیشتر از حجم محموله‌هایی است که اعلام می‌کردند. در واقع سلطان کاغذ وجود نداشت و این رفتارها باعث شد برخی تجار باسابقه و خوشنام با مشکل روبه‌رو بشوند و عمدتا دیگر تمایلی به واردات کاغذ و مقوا نشان ندهند. آزرده‌خاطر شدن آنها صدمات زیادی را به این بازار وارد کرده و به نظر من بخشی از بی‌ثباتی قیمت‌ها نیز به عدم حضور تاجران سرشناس برمی‌گردد.

 

با این وجود، به نظر شما قیمت کاغذ واقعی است یا حباب دارد؟

من حبابی در قیمت‌ها نمی‌بینم. اینکه قیمت در برخی بازه‌های زمانی، پایین و بالا می‌رود، عوامل روشنی دارد. مثلا همان‌طور که می‌دانید، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چندسال اخیر، بار دیگر به توزیع کاغذ با نرخ دولتی روی آورده‌ است و برخی از ناشران، نسبت به فروش سهمیه خود اقدام می‌کنند. همین مساله در مقاطعی باعث می‌شود قیمت کاغذ تحریر پایین بیاید و طبیعی است که پس از مدتی، باز به رقم واقعی خود نزدیک شود. سایر عوامل مانند افزایش نرخ ارز و هزینه‌های واردات نیز باعث تغییر قیمت‌ها می‌شود که طبیعی است؛ وگرنه درصد سودی که فروشندگان از مشتریان خود دریافت می‌کنند، رقم مشخص و البته پایینی است که نمی‌تواند سهمی در افزایش چشمگیر قیمت کاغذ داشته باشد.

مساله فروش کاغذ سهمیه‌ای که گویا پیشینه دور و درازی هم دارد، چطور قابل حل است؟

به نظر من وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه‌های ذی‌ربط؛ از جمله اتحادیه ناشران و کتابفروشان و اتحادیه چاپخانه‌داران باید نظارت خود را بیشتر کنند و جلوی برخی اقدامات نظیر اعلام تیراژ‌های غیرواقعی را بگیرند. همچنین پیشنهاد می‌کنم در تمام ارگان‌هایی که دست‌اندرکار توزیع کاغذ با تعرفه دولتی هستند، یک بازرس از طرف اتحادیه فروشندگان و مقوا حضور داشته باشد. تنها در این صورت است که می‌توان جلوی فروش کاغذ از سوی برخی ناشران را گرفت. اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا نیز این آمادگی را دارد تا با همراهی نهادهای مذکور و انجمن واردکنندگان کاغذ، تعاملات لازم را در راستای کنترل و نظارت بازار داشته باشد. تنظیم بازار، مساله مهمی است که می‌توان با شناخت نیاز بازار به اقلام مختلف و انتقال اطلاعات درست به تاجران، به آن دست یافت.

و در پایان، ارزیابی شما از آینده بازار کاغذ چیست؟

صنف کاغذ و مقوا یکی از صنوف مهم و تاثیرگذار در جامعه و بازار است که به دلیل استراتژیک بودن انواع کاغذ و گستره موارد مصرف آن در کشور، نقشی کلیدی را بازی می‌کند. همان‌طور که می‌دانید محصولاتی که تولید آنها وابسته به کاغذ است، نقشی اساسی دارند و حتی توسعه تکنولوژی‌های دیجیتال در سال‌ها و دهه‌های اخیر نیز نتوانسته است نیاز به این کالای استراتژیک را حذف کند. با این توضیح، رسیدگی به مشکلات موجود در بازار کاغذ را ضروری می‌دانیم، به سمت اتحادیه‌ها، نهادهای دولتی، انجمن‌ها و تاجران دست دوستی و همراهی دراز می‌کنیم و امیدواریم بتوانیم طی جلسات مشترک و با کمک یکدیگر، مشکلات موجود در بازار کاغذ را به حداقل برسانیم