مواد باطله ما شامل پوشال كاغذ، كناره‌هاي كاغذ و مقوا، لفاف‌هاي سفيد و طلق‌دار و زينك است. البته فروش زينك ما بسيار كم است و بيشتر صاحبكاران زينك‌هاي خودشان را مي‌‌برند. زينك‌هايي هم كه مي‌‌ماند، معمولاً بعد از گذشت يكي دو سال كه كسي سراغشان را نگرفت، روي آن‌ها را خط مي‌‌كشيم تا قابليت چاپ نداشته باشد و سپس به خريداران اين مواد كه به دنبال آلومينيوم آن هستند، مي‌‌فروشيم.در اين مورد تنها چاپخانه‌ها مواد زايد و باطله توليد نمي‌‌كنند و ليتوگرافي‌ها و صحافي‌ها هم موادي مازاد مصرف خود دارند.ليتوگرافي‌ها هم مواد زايدي براي فروش دارند، البته زينك‌هاي قابل فروش، بيشتر در چاپخانه‌ها و كم‌تر در ليتوگرافي‌ها يافت مي‌‌شوند ولي اين‌جا داروها و فيلم‌هاي باطله عرضه مي‌‌شوند.
محمد نوري، مديرعامل شركت ليتوگرافي نورنگ مي‌‌گويد: فيلم‌هاي سوخته شده و باطله، داروهاي هيپو، زينك‌هاي باطله و داروي ظهور از جمله مواد باطله و دور ريختني در ليتوگرافي است. از اين مواد داروي ظهور بي‌‌ارزش است و از طريق فاضلاب دفع مي‌‌شود. ولي مواد ديگر به خاطر عناصر موجود در آن، خريداري مي‌‌شوند، داروهاي ثبوت و فيلم‌هاي باطله به خاطر نقره موجود در آن‌ها و زينك به خاطر آلومينيوم آن. صحافي‌ها نيز يك پاي اصلي بازار ضايعات كاغذ هستند. جايي كه هر حركت تيغ برش، مقداري پوشال به جا مي‌‌گذارد.
سيدمحمدرضا فيضالاسلام، مدير صحافي فيض در اين باره مي‌‌گويد: عمده مواد باطله ما پوشال كاغذ و مقوايي است كه از دور بري كتاب و مجلات و مقواي جلد به‌دست مي‌‌آيد و به‌صورت تفكيكي و با قيمت‌هاي متفاوت مي‌‌فروشيم.
نگه‌داري و حمل ضايعات: نگه‌داري و بسته‌بندي مواد باطله از اهميت بسيار بالايي برخوردار است و چه بسا بسته‌بندي نامناسب، علاوه بر حجم بسيار زياد و مشكلات حمل و نقل، از نظر مسايل ايمني و بهداشتي هم موجب پيامدهايي شود. سلامت در اين باره مي‌‌گويد: ما براي بسته‌بندي پوشال، يك دستگاه پرس پوشال از شركت خودكفايي با قيمت مناسب خريداري كرده‌ايم و پوشال‌ها را به‌صورت درهم در حجمي بسيار كم بسته‌بندي مي‌‌كنيم كه نسبت به آتش‌سوزي بسيار ايمن‌تر از روش‌هاي قبلي جمع‌آوري پوشال است. ضمن اين‌كه حمل و نقل آن بسيار آسان شده و ما مي‌‌توانيم مقادير زيادي پوشال را در حجمي بسيار كم و با وزن بالا به واسطه‌ها بفروشيم.
چوكامي مي‌‌گويد: ما مجهز به يك دستگاه پرس هستيم كه پوشال‌ها را با آن بسته‌بندي مي‌‌كنيم. با اين روش نگه‌داري و حمل و نقل پوشال‌ها براي ما بسيار آسان شده است.
نوري نيز مي‌‌افزايد: به‌طور معمول داروي ثبوت را هر پانزده روز و زينك‌ها را هر چهار تا پنج ماه تعويض مي‌‌كنيم. داروها را در گالن‌هاي 20 ليتري و فيلم و زينك‌ها را در جعبه بسته‌بندي مي‌‌كنيم.
رضا اصلاح، مدير شركت بازيافت كارتن ميلاد اصفهان ، اين‌گونه توضيح مي‌‌دهد: ماشين‌آلات ما شامل يك دستگاه جمع‌آوري و پرس است كه با آن كاغذها و مقواهاي باطله خريداري شده را به‌صورت بسته‌هاي كم حجم و فشرده شده، مناسب براي كارخانه‌هاي مقواسازي اصفهان تبديل مي‌‌كنيم.
خريداران مواد باطله چه كساني هستند؟
ببينيم اين ضايعات را چه كساني و چگونه خريداري مي‌‌كنند.
نوري: نحوه ارتباط ما با خريداران، يكسويه است. بدين معني كه اغلب آن‌ها با ما تماس مي‌‌گيرند. اين افراد سواد و دانش كافي ندارند و مواد مذكور را به كارخانه‌ها و اشخاص بلد اين كار مي‌‌فروشند.
چوكامي: در مزايده سال 83 با شخصي قرارداد داشتيم كه هر از چندگاهي به ما مراجعه مي‌‌كرد و پوشال‌ها را با خود مي‌‌برد. در همين منطقه‌اي كه ما هستيم، حدود 30 تا 40 مركز جمع‌آوري پوشال وجود دارد كه تمام تهران را زير پوشش خود دارند و به بسياري از كارخانه‌ها، كاغذ مي‌‌فروشند.
سلامت:<خريداراني كه ما به آن‌ها جنس مي‌‌فروشيم، مشخص هستند و ما با آن‌ها در تماس هستيم.
فيضالاسلام در ميان صحبت‌هايش به نكاتي اشاره مي‌‌كند: قبلاً كارخانه‌هاي مقواسازي با صحافان و چاپخانه‌داران قرارداد مي‌‌بستند و در عوض گرفتن كاغذهاي باطله، به آن‌ها مقوا مي‌‌دادند. ولي ديگر اين كار انجام نمي‌‌شود و يك عده دوره گرد به جمع‌آوري ضايعات كاغذ روي آورده‌اند كه كاغذها را از كوچه و خيابان و هرجا كه ببينند جمع‌آوري مي‌‌كنند. ما جاي خاصي براي نگه‌داري پوشال نداريم و پس از اين‌كه مقداري پوشال جمع‌آوري شد، آن‌ها را به‌صورت فله و بسته‌بندي در گوني، به دوره‌گردهاي روزانه مي‌‌فروشيم.
اصلاح هم مي‌‌گويد: موادي را كه ما براي كارخانه‌هاي مقواسازي استفاده مي‌‌كنيم‌بيشتر، از گاراژهاي بازيافت شهرداري و دوره‌گردهاي سطح شهر كه از زباله‌ها و چاپخانه‌ها،كاغذ و مقوا و كتاب و دفترهاي باطله جمع‌آوري مي‌‌كنند، تهيه مي‌‌شود. نادر خاصي از جمله خريداران فيلم، زينك و هيپوي باطله است. وي درباره دلايل خريداري اين مواد مي‌‌گويد: داروي هيپو، داروي ثبوت فيلم است كه مانع ظهور بيش از حد فيلم مي‌‌شود، به اين صورت كه مقداري از ژلاتين روي فيلم را كه محتوي تركيبات نقره است، در خود حل مي كند. همان‌طور كه در فيلم‌هاي باطله هم مقداري ژلاتين حاوي تركيبات نقره وجود دارد. زينك هم كه جنس عمده‌اش، آلومينيوم است، به همين دليل اين مواد دور ريختني نيستند و ما آن را از ليتوگرافي‌ها مي‌‌خريم.
خاصي در خصوص نحوه خريد و فروش مي‌‌افزايد: ما قبل از خريد هيپو، آن را تست مي‌‌كنيم تا درصد غلظت نقره موجود در آن را به‌دست آوريم و با توجه به ميزان آن، قيمت مي‌‌گذاريم. فيلم هم فقط نوع نگاتيو مي‌‌خريم كه مثل زينك، كيلويي محاسبه مي‌‌شود. به‌طور معمول هر 3 زينك 2ورقي يك كيلو وزن دارد و هر 2 برگ 5/4 ورقي حدود يك كيلوگرم است.
حميد محمدي هم يكي از خريداران زينك، فيلم و داروي باطله از چاپخانه و ليتوگرافي‌ها و از جمله كساني است كه راه پدر و پدربزرگ خود را ادامه داده و به قول خودش وارد كار خطرناكي شده است: خريد فيلم و داروي ثبوت و استخراج نقره از آن.
شغل ما شغل پرخطري است. به دليل اين‌كه با مواد شيميايي سر و كار داريم و اين مواد به مرور زمان، باعث خراب شدن ريه مي‌‌شود و بيشتر همكاران ما پس از مدتي دچار بيماري‌هاي ريوي مي‌‌شوند. از جمله پدرم كه به خاطر خطرات و شيميايي بودن استخراج نقره، مشكلات ريوي شديدي دارد. پدربزرگ من از 25 سال پيش خريدار ضايعات و استخراج‌كننده نقره از آن بوده است، درحالي‌كه در آن زمان هيچ كدام از داروهاي امروزي وجود نداشته و در ليتوگرافي‌ها فقط از فيلم‌هاي خطي (نگاتيو) و داروهاي سنتي استفاده مي‌‌شده است.
خريد و فروش زينك بخش ديگري از كار ماست كه از چاپخانه‌ها خريده و به كارگاه‌هاي ريخته‌گري مي‌‌فروشيم تا به قطعات آلومينيومي تبديل شوند. حمل و نقل زينك هم خالي از خطر نيست و امكان بريدن دست در آن زياد است.
در حين صحبت با چاپخانه‌داران و ليتوگراف‌ها، از آن‌ها نام و مشخصات خريدار مواد باطله را پرسيديم. اغلب آن‌ها ضمن اظهار بي‌‌اطلاعي عنوان مي‌‌كردند كه اين خريداران خودشان با ما تماس مي‌‌گيرند و در مواقعي به شماره تلفن و نام كوچك آن‌ها اكتفا كردند. بعضي هم نام كامل و شماره تلفن را در اختيار ما گذاشتند. ما هم دست به‌كار شده و با يكي از اين واسطه‌ها تماس گرفتيم.
وي در جواب اين سؤال كه چه موادي را از چه جاهايي تهيه مي‌‌كند و به كجا مي‌‌فروشد، گفت: بريده‌هاي كاغذ و پوشال را از چاپخانه‌هاي تهران مي‌‌خريم و به كارخانه‌هاي دستمال كاغذي و مقواسازي مي‌‌فروشيم. در حين صحبت به كارخانه مقواسازي خود هم اشاره كرد، ولي حاضر به گفتن نام و آدرس كارخانه خود نشد و از اين بابت معذرت خواست. از انواع و قيمت و بهداشتي بودن پوشال‌ها پرسيديم و او هم گفت: كاغذهاي سفيد كه براي توليد دستمال كاغذي استفاده مي‌‌شود، قيمت بالاتري نسبت به نمونه‌هاي ديگر دارد. در مورد بهداشتي بودن و نبودن پوشال‌هاي مورد استفاده در دستمال كاغذي‌سازي مي‌‌توانيد از كارخانه‌هاي مربوط بپرسيد.
ولي در اين مورد هم نام و آدرس و شماره تلفني به ما نداد.
بد نيست بدانيم كاربرد و قيمت اين مواد در بازار چگونه است؟
چوكامي: <با آغاز هر سال، فروش پوشال را به مزايده مي‌‌گذاريم و با هر شخص يا شركتي كه بهترين قيمت را بدهد، قرارداد مي‌‌بنديم. البته در چاپخانه ما بيشتر، پوشال سفيد و از نوع كاغذ خارجي توليد مي‌‌شود و با وجودي كه به‌صورت در هم مي‌‌فروشيم، باز هم براي مشتري‌هاي ما جالب است. از اين پوشال‌ها براي مصارف گوناگون به‌ويژه ساخت دستمال كاغذي استفاده مي‌‌شود.>
سلامت: <لفاف‌هاي طلق‌دار قابليت بازيافت ندارد و ما از آن‌ها براي بسته‌بندي سفارش‌هاي خودمان استفاده مي‌‌كنيم كه به خاطر وجود طلق پلاستيكي در آن، نسبت به عوامل محيطي و به‌خصوص رطوبت، بسيار مطمئن است. كناره‌هايي را هم كه بيش از 10 سانتي‌متر پهنا داشته باشند، دلالاني خريده و به چاپخانه‌هاي ملخي براي چاپ بر روي آن‌ها مي‌‌فروشند و قيمت اين كناره‌ها به پهناي آن بستگي دارد.>
نوري: <قيمت داروهاي ثبوت مشخص نيست و بستگي به مقدار نقره حل شده در آن دارد. پس از عمل ظهور فيلم، مقداري نقره در داروي ثبوت حل مي‌‌شود و خريداران اين دارو با نقره‌سنج‌هايي كه دارند، قيمت آن را مشخص مي‌‌كنند. زينك را هم كه به‌صورت كيلويي مي‌‌فروشيم.>
به طوري‌كه از اظهارات چاپخانه‌داران دريافت مي‌‌شود، بيشتر پوشال‌هاي كاغذ به كارخانه‌هاي مقواسازي فرستاده مي‌‌شود. نمونه‌هايي هم كه سفيد و يكدست باشد، براي بسته‌بندي ميوه و توليد دستمال كاغذي مصرف مي‌‌شود و قيمت آن بيشتر است. زينك‌ها را هم ذوب كرده و از آلومينيوم آن استفاده مي‌‌كنند. به نظر مي‌‌رسد قيمت پوشال كاغذ چندان دقيق و يكسان نباشد ولي قيمت زينك مشخص‌تر است و اواخر اسفندماه 83، كيلويي حدود 1300 تومان خريداري شده است. تنها عاملي كه باعث بالا رفتن اين قيمت‌ها مي‌‌شود، بالا رفتن قيمت مواد اوليه است.
فيضالاسلام: <پوشال سفيد، به مصرف موادي چون دستمال كاغذي و مقواهاي مرغوب مي‌‌رسد. پوشال رنگي (چاپ شده) هم براي توليد مقواي جلد، كارتن، لفاف و كاغذ كرافت مصرف مي‌‌شود. (رنگ مقواها به خاطر وجود همين كاغذهاي رنگي است.) اغلب كارخانه‌هاي مقواسازي داخلي، به دستگاه‌هاي استاندارد توليد مقوا مجهز نيستند. (به عنوان مثال، آهن‌ربا براي جذب قطعات فلزي) و به خاطر وجود ناخالصي در مقواها، دستگاه‌هاي برش ما دچار مشكل شده و هزينه‌هاي اضافي به ما تحميل مي‌‌شود. از طرف ديگر اين دستگاه‌ها خميرهاي ساخته شده از اين مواد را ضدعفوني و تصفيه نمي‌‌كنند. دستمال كلينكس‌هايي كه با پوشال‌هاي سفيد توليد مي‌‌شود، به‌طور معمول بهداشتي نيست و كمترين مشكل آن وجود چسب به عنوان يك ماده شيميايي در آن است.
جعبه‌هايي كه از اين نوع مقواها براي بسته‌بندي مواد غذايي، به عنوان مثال جعبه شيريني، استفاده مي‌‌شود، هرگز مناسب نيست و به همين خاطر وزارت بهداشت، توليدكنندگان اين جعبه‌ها را موظف به سلفون‌كشي داخل آن كرده است. جدا از همه اين‌ها، كارگران صحافي هميشه با خطرها و بوي بد اين مواد روبه‌رو بوده و مجبورند از ماسك استفاده كنند.
مشكل ديگر ناصاف بودن سطح آن‌ها به خاطر پرس شدن ناصحيح است كه ما بايد با قراردادن شوميز روي آن، اين عيب را بپوشانيم. در حالي كه در نمونه‌هاي خارجي و استاندارد داخلي، سطوح مقوا بسيار صاف است و ناخالصي‌هاي فلزي و غيربهداشتي هم كم‌تر است.
ما اين پوشال‌ها را به‌صورت كيلويي و تفكيكي مي‌‌فروشيم و قيمت‌ها نسبت به پارسال مقداري افزايش پيدا كرده است. به عنوان مثال كاغذ سفيد با كيلويي 20 تومان افزايش به كيلويي 130 تومان رسيده است. همان‌طور كه خرده‌مقواها و پوشال‌هاي رنگي هم به ترتيب كيلويي 10 و 20 تومان گران شده‌اند.>
محمدي: <زينك را كيلويي مي‌‌خريم. البته چون ابعاد زينك‌ها مشخص است، مي‌‌توان به‌صورت عددي خريداري كرد. به عنوان مثال وزن 3 زينك دوورقي حدود يك كيلوگرم است. يعني هر زينك 330 گرم. ولي در بعضي از موارد به خاطر ماشين‌هاي چاپ مختلف، ممكن است مقداري از زينك بريده شود كه در اين صورت وزن آن‌ها كم‌تر است. قيمت زينك مشخص نيست و بيشتر به‌صورت مزايده تلفني و توافقي و با نوسان زياد در حدود كيلويي 1100 تا 1500 تومان تعيين مي‌‌شود.
به‌طور معمول داروي فيكسر، به‌صورت ليتري و بر مبناي تست خريداري مي‌‌شود. ابزار تست، يك نوع كاغذ زردرنگ با تركيب شيميايي خاص است كه نقره را به خود جذب مي‌‌كند و تغيير رنگ مي‌‌دهد. بسته به مقدار نقره دارو، كاغذ تست به رنگ قهوه‌اي و در نهايت سياه در مي‌‌آيد.با مشاهده كاغذ تست و نسبت دادن آن با كاتالوگ ويژه، مي‌‌توان به ميزان نقره موجود در دارو پي برد. البته با تجربه‌اي كه من در اين كار دارم، بدون نياز به كاتالوگ، با مشاهده اين كار را انجام مي‌‌دهم.
با اين وجود اين تست‌ها دقيق نيستند و شرايط جوي متفاوت، باعث اشتباه در تعيين صحيح مقدار نقره مي‌‌شود. به همين دليل با شناختي كه از ليتوگرافي‌هاي مختلف دارم، قيمت و ميزان نقره دارو را مشخص مي‌‌كنم. بعضي ليتوگرافي‌ها از داروها به اندازه كافي و اصولي استفاده مي‌‌كنند، تا جايي كه ديگر جوابگوي ثبوت فيلم نباشد. به همين دليل، ميزان نقره موجود در آن‌ها، حداكثر (يعني 10 درصد) است. اين ليتوگرافي‌ها معتقدند كه درصد نقره موجود در اين داروها بيش از ده درصد است، درحالي‌كه اين‌طور نيست. با اين حال ما به خاطر شناختي كه از داروها داريم، آن را به عنوان داروي با نقره بالا خريداري مي‌‌كنيم. بعضي ليتوگرافان ملاحظه‌كار هم از دارو فقط يكبار استفاده مي‌‌كنند كه مقدار نقره آن‌ها بسيار پايين است و ما با چانه‌زني‌هاي فراوان بر سر قيمت، اين داروها را مي‌‌خريم كه قيمت دارو در بازار از ليتري 200 تومان به بالاست. فيلم‌هاي باطله هم بخشي از خريد ما از ليتوگرافي‌ها را در بر مي‌‌گيرد. البته فقط فيلم نگاتيو (سياه) مي‌‌خريم، زيرا در فيلم پوزتيو (سفيد)، نقره وجود ندارد.
قيمت نگاتيو بستگي به مقدار سياه بودن آن دارد كه هرچه سياه‌تر باشد، قيمت آن بيشتر است و فيلم‌هاي كاملاً سياه، بيشترين قيمت را دارند. اين فيلم‌ها را به‌صورت كيلويي و از كيلويي 1000 تومان به بالا خريداري مي‌‌كنيم.>
محمدي در پايان ضمن تشكر از پدر خود <رضا محمدي> كه راهنماي او در اين كار بوده، درباره مشكلات شغل خود مي‌‌گويد: <شغل ما جدا از خطرناك بودن، مانند طبل توخالي است. همين كه اسم نقره مي‌‌آيد همه فكر مي‌‌كنند كه شغل پردرآمدي است، درحالي‌كه خطرات جسمي و ضرر و زيان در آن بسيار بالاست. كساني هستند كه با قيمت‌شكني‌هاي بي‌‌رويه، باعث بالا رفتن قيمت ضايعات و ضرر و زيان خودشان و ما مي‌‌شوند. بارها و بارها دلالاني به ما كه خريدار دارو هستيم، مراجعه كرده و به ما دارو فروخته‌اند. به همين علت، قيمت‌ها توسط فروشندگان تعيين مي‌‌شود و ما مجبوريم بر طبق قيمت آن‌ها، اين مواد را خريداري كنيم، موادي كه در گذشته دور ريخته مي‌‌شده‌اند، ولي امروزه به خاطر بالا رفتن هزينه‌هاي چاپ، چاپخانه‌داران به‌فروش اين مواد روي آورده‌اند.>
نادر خاصي هم در اين باره مي‌‌گويد: <خريداران اين مواد كه بيشتر داراي كارگاه‌هاي كوچكي هستند، نقره و آلومينيوم را از آن‌ها استخراج كرده و نتيجه آن، ابزار و وسايل آلومينيومي و زيورآلات نقره‌اي است كه در بازار به‌فروش مي‌‌رسد.>
كاربردها و موارد استفاده
در مورد كاربرد مواد باطله با مدير يكي از شركت‌هاي بازيافت كارتن به گفت‌وگو مي‌‌نشينيم و سخنان وي را به عنوان نمونه‌اي از مصرف‌كنندگان و كاربران بهينه اين ضايعات و توليدكنندگان محصولات بازيافتي مي‌‌شنويم: <فعاليت شركت ما جمع‌آوري، بسته‌بندي و بازيافت مواد اوليه كارخانه‌هاي كارتن‌سازي است. در ايران هنوز مواد اوليه ساخت مقوا ساخته نمي‌‌شود و همه كارخانه‌هاي توليد مقوا از مواد بازيافتي براي توليدات خود استفاده مي‌‌كنند. تا آن‌جا كه من اطلاع دارم، فقط كارخانه چوب و كاغذ چوكا خمير مخصوص مقوا را كه شامل 30 درصد خمير چوب است، توليد مي‌‌كند. همان‌طور كه مي‌‌دانيد، مقواها به‌طور معمول شامل سه‌لايه رويي، زيري و مياني (به‌صورت كنگره‌اي) هستند كه جنس لايه رويي مي‌‌تواند بسيار در جذابيت و جلوه بسته، مؤثر واقع شود و اين امر در مقواهاي ساخته شده از خمير چوبي وجود دارد.>
اصلاح درباره مواد مورد استفاده و نحوه تهيه و بازيافت آن ادامه مي‌‌دهد: <مواد مورد استفاده ما شامل كارتن، مقوا، كتاب، دفتر و كاغذهاي باطله است.
پوشال‌هاي كاغذ مازاد مراكز چاپي هم جزء مواردي است كه ما از آن استفاده مي‌‌كنيم. از اين مواد، پوشال‌هاي كاغذ سفيد را جداگانه به‌صورت ماده اوليه با كيفيتي كه در ساخت كارتن‌هاي سفيد استفاده مي‌‌شود، بازيافت كرده و پس از بسته‌بندي به كارخانه‌هاي توليد جعبه‌هاي با كيفيت مي‌‌فروشيم.
اين جعبه‌ها در 2 نوع توليد مي‌‌شوند. يكي براي مصارف مواد خوراكي مانند جعبه شيريني و به‌ويژه گز كه داخل آن را يك لايه ورني مي‌‌كشند و ديگري براي مصارف صنعتي و تجاري مانند جعبه كفش و ... . مقواها و كاغذهاي بي‌‌كيفيت هم به مصرف توليد مقواها و كارتن‌هاي معمولي مي‌‌رسد.>
وي درباره ظرفيت توليدي و ناحيه تحت پوشش شركت خود مي‌‌افزايد: <در سال بيش از 3000 تن يعني حدود ماهي 250 تن كاغذ و مقوا را به مواد مصرفي مقواسازي تبديل مي‌‌كنيم كه تنها مورد استفاده بخشي از كارخانه‌هاي اصفهان قرار مي‌‌گيرد.
ملاحظه‌هاي بهداشتي و ديگر مراحل آماده‌سازي مواد در توليد مقوا هم برعهده كارخانه‌هاي توليد كننده جعبه و مقوا است و ما فقط پرس و بسته‌بندي اين مواد را انجام مي‌‌دهيم
منبع: iranprint.com