اگرچه با روی کار آمدن رسانههای مدرن، اقتصاد روزنامهها در همه جای دنیا دیگر مثل گذشته نیست، اما شاید این روزها سختی کار برای فعالان عرصه مطبوعات کاغذی در ایران دوچندان باشد؛ چراکه اکثر مطبوعات حتی برای دسترسی به کاغذ به عنوان ابزار اولیه چاپ و نشر روزنامه با دشواری مواجهاند. حالا کاغذ به کالایی گرانبها و کمیاب تبدیل شده است که برای به دست آوردنش باید از هفتخان رستم گذشت. از سوی دیگر با توجه به واردات کاغذ برای تامین نیاز داخل، هر گونه نوسان در بازار ارز، واردات و قیمت کاغذ را مشکل مواجه کرده و به تبع آن رسانهّهای مکتوب نیز با مشکلات جدی مواجه میشوند.
ضرورت نوسازی ناوگان صنعت چاپ
سید غلامرضا حسینی ـ فعال صنعت چاپ: شرایط چاپ و نشر کشور یکی از مسائلی است که نقطهنظرات بسیاری در رابطه با آن وجود دارد. از راه اصلاح صنعت چاپ که این روزها از فرسودگی رنج میبرد تا توسعه قطعات، مواد اولیه و دستگاههای چاپ همگی از جمله موضوعاتی هستند که باید به آنها پرداخت و علاج مشکلات این صنعت را پیدا کرد.
روزآمدی فناوریهای جدید در صنایع مختلف با سرعتی جهشگونه در حال انجام است. در این راستا، صنعت چاپ هم از این قاعده مستثنا نیست، البته به دلایل مختلف از جمله عدماحساس ضرورت، همچنین هزینههای بالای واردات دستگاههای جدید، تحریمهای ظالمانه و سرانه پایین سود حاصل از سرمایهگذاری صنعت باعث شده در مجموع صنعت چاپ در ایران یک صنعت فرسوده بهحساب بیاید، البته چرایی این مسئله از جنبههای مختلف دیگری نیز قابلکنکاش و بررسی است.
اصلیترین راهحل برای نوسازی و روزآمدی ناوگان صنعت چاپ، ایجاد چرخه سودآوری مناسب است. بهعنوان مثال، اگر در سایر صنایع تولیدی رویکرد از خامفروشی تغییر پیدا کند، صنعت بستهبندی مدرن بهدلیل ایجاد ارزشافزوده بر کالا یک امر ضروری خواهد شد و حتما این موضوع به اقتصاد چاپ کمک و انگیزه صاحبان این صنعت را برای استفاده از تکنولوژیهای روز دنیا بیشتر خواهد کرد، در عین حال نمیتوان به نقش دولتها در این زمینه بیاعتنا بود. ایجاد تسهیلات بلندمدت و کمبهره، اختصاص ارز با نرخ مناسب و همچنین تلاش برای رفع برخی تحریمها یا تسهیل در واردات میتواند در بهروز شدن صنعت چاپ کمک کند.
در بخش ساخت قطعات و برخی لوازمیدکی دستگاههای چاپ اتفاقات خوبی رقم خورده و همچنین در ساخت و تولید دستگاههای خدمات تکمیلی بهویژه در بخش صحافی موفقیتهایی حاصل شده؛ اما تا نقطه مطلوب فاصله زیاد است. باتوجه به طراحیهای جدید دستگاهها و تغییر ماهیت آنها از دستگاههای صرفا مکانیکی به دستگاههای دارای مدارهای پیچیده الکترونیکی، بردها و درایوهای منحصربهفرد ورود به عرصه تولید و تعمیر این قطعات نیاز آینده این صنعت است.
لزوما واردات یک راهحل منفی و غیرحرفهای نیست و دراینباره باید منافع کشور در نظر گرفته شود، در برخی مواد و کالاها که استراتژیک محسوب نمیشوند و عدمتولید آن آسیبی به کشور وارد نمیکند، واردات میتواند کمککننده ظاهر شود. بدیهی است، تولید کالاهایی همچون کاغذ، مقوا، زینک و مرکب که میتواند به رونق تولید، اشتغالزایی و… کمک کند، باید تقویت شوند. بهنظر میرسد در بخش اقلام مصرفی، صنعت چاپ ظرفیت کافی برای تولید داخلی و با چشمانداز صادرات به سایر کشورها را دارد.
پرسود بودن صنعت چاپ در دنیا بهدلیل یک رویکرد فرهنگی قدیمی و آنهم واقعی بودن قیمتها است. متاسفانه ارائه یارانههای متعدد و متنوع به کالاهای فرهنگی در کشور بهویژه درباره کتاب و همچنین عدمپذیرش و باور به اینکه بستهبندی ارزشافزوده فوقالعاده برای محصول ایجاد میکند، بیشتر به این امر بهعنوان یک هزینه سربار نگاه و همیشه قیمتها در بخش چاپ سرکوب شده است.
روزآمد شدن صنعت چاپ و تغییر نسل دستگاههای مکانیکی این صنعت به دستگاههای اتوماتیک و نیمهاتوماتیک دارای فناوریهای دیجیتال، نیازمند تربیت نیروهای ماهر و متخصص و تحصیلکرده است، این امر خود برای علاقهمند شدن جوانان بااستعداد و باانگیزه برای کسب دانش و تجربه در این صنعت مشوق است.
کاغذ یک کالای استراتژیک است، بنابراین تولید آن در داخل امری ضروری و قطعی است. بدیهی است در شرایط فعلی کیفیت کاغذ تولید داخل قابلرقابت با نمونههای خارجی نیست. برای تحقق ارتقای کیفیت کاغذ تولید داخل نیازمند یک عزم و اراده ملی هستیم؛ یعنی تولیدکننده، تمام همت خود را برای ارتقای کیفیت صرف کند. از طرفی، صاحبان صنایع چاپ در راستای حمایت از تولید ملی برخی معایب و سختیهای استفاده از کاغذ ایرانی را تحمل کنند. همچنین ناشران، استفاده از کاغذ ایرانی را به استفاده از کاغذ خارجی ترجیح دهند.
مخاطبان هم با خرید کتاب تولیدشده با کاغذ داخلی حمایت خود را اعلام کنند و دولت هم با تنظیم بستههای حمایتی در عرصه تولید کاغذ ـ چاپ کتاب، زمینه سرعت بخشیدن به خودکفایی در تولید کاغذ مرغوب داخلی را فراهم آورد.
مشکل کاغذ نفس مطبوعات را گرفته است
احمد شریفان- رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوای تهران: کاغذ بازیگر اصلی در روند فعالیت مطبوعات است و گرانی و کمبود کاغذ میتواند تاثیر مستقیمی در انتشار روزنامهها و مجلات داشته باشد. اما اینکه چرا کاغذ در کشور ما به بحران کشیده شده و بازیچه بازیهای اقتصادی گردیده، سوال مهمی است که دلایل گوناگونی دارد؛ چرا که مطبوعات یک عرصه بیگناه است و بیدلیل دستخوش تغییرات میشود. عموما افرادی که در مطبوعات فعالیت میکنند از فرهیختگان مملکت ما هستند و در سالهای اخیر مشاغل این افراد به دلیل مشکلات متعدد که یکی از آنها کمبود کاغذ بود، به خطر افتاده است.
این که کارخانههای کاغذسازی یک شبه سیاستهای خود را تغییر دهند و برنامهریزیهای اشتباه دوای درد مشکلات شود، اوضاع را بدتر میکند. حتی گاهی برخی از مسئولان بدون داشتن تخصص و آگاهی لازم اقدام به سیاستگذاریهای بیمورد و غیرضروری میکنند این موضوعات نه تنها مشکلی را از پیش رو برنمیدارد بلکه اوضاع کاغذ و مطبوعات را بغرنجتر میکند.
بارها این اتفاق رخ داده است که یک جنس در خارج از کشور نوسان قیمتی داشته است؛ اما قبل از اینکه آن جنس را وارد کنیم، گرانتر میفروشیم، در حالی که کاغذ را با دلار قدیم خریدهایم، با دلار جدید به فروش میرسانیم. نمونه بارز این موضوع کاغذ تحریر چاپ است. بنابراین برای حل مشکلات صنعت چاپ علاوه بر نوسازی ماشینآلات باید به موضوع پرحاشیه تامین کاغذ نیز اندیشید.
سخن پایانی
سالهاست از ورود صنعت چاپ به ایران میگذرد و این صنعت در کشورمان فرازوفرودهای بسیاری را تجربه کرده، اما باوجود قدمتش، هنوز نتوانسته آنچنانکه باید و شاید با رشد جهانی همگام شود. این صنعت بهدلیل وابسته بودنش به واردات در دوران تحریم و نوسان قیمت ارز، دچار مصائب گوناگون شده و از دنیا عقب مانده است. صاحبان این صنعت نیز با چند برابر شدن نرخ ارز و نبود تبادلات بینبانکی جهانی نتوانستند این صنعت را بهروز نگه دارند و سالهاست نبود دستگاهها و ماشینآلات پیشرفته و استفاده از تجهیزات فرسوده و کمبازده وضعیت صنعت چاپ را آشفته کرده است.