کشورهای حوزه شورای همکاری خلیج فارس سالانه 3/1 میلیون تن مقوا مصرف می کنند، که یک میلیون تن از آن در داخل همین کشورها تولید می شود .
کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس امروزه نقش مهمی در رهبری سیاسی و اقتصادی در این منطقه دارند اما انجام این نقش رهبری نیازمند برخورداری از یک صنعت چاپ دارای بالاترین استاندارد در تمامی سطوح است. نیازمند به صنعت چاپ همواره وجود دارد زیرا این صنعت از چاپ بسته بندی تا چاپ روزنامه، مجله و کتاب را شامل می شود که علاوه بر کسب سود مادی برای شرکت ها می توانند سهم زیادی در پیشرفت کشورها و میزان آگاهی شهروندانشان از مسائل مختلف داشته باشند.
چاپخانه ها و مواد اولیه مورد استفاده آنها (کاغذ و یا مقوا) نقش بسیار کلیدی در تمامی این موارد دارند گرچه گاهی به نظر می رسد چاپخانه داران از نقش کلیدی این مواد مورد استفاده خود ،آگاهی ندارند . در سطوح پایین می توان درک کرد که چرا چاپخانه داران بیشتر به مسائلی مانند قیمت و در دسترس بودن کاغذ و مقوا به صورت مستقیم آنها را تحت تاثیر قرار می دهند اهمیت می دهند، اما با بررسی دقیق تر میزان عرضه و دسترسی به محصولات کاغذ با مسائل نگران کننده ای برخورد می کنیم.
یک صنعت چاپ قدرتمند نیازمند رقابتی ماندن در عین ارائه محصول مناسب است، اما باید توجه داشت صنعت چاپ در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس بسیار متفاوت با دو قطب دیگر صنعت چاپ در جهان یعنی اروپا و آمریکا است، چرا که صنایع مربوط به چاپ درآن ، در حال هرچه بیشتر گسترش یافتن هستند.
جمعیت این سه قطب مختلف صنعت چاپ تقریباً برابر است، اما میزان استفاده از کاغذ و مقوا در اروپا و امریکا در حال کاهش یافتن است تا حدی که بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ کاغذ و مقوا خودداری کرده و سرمایه خود را در ایجاد کارخانه های تولید سوخت های زیستی و یا تولید خرده چوب برای سوزاندن در نیروگاههای قدیمی ذغال سنگی صرف می کنند.
نیروگاه دراکس در یورکشایر شمالی که از بزرگترین نیروگاههای اروپا است، از جمله این نیروگاهها است که یک سوم از تجهیزات خود را تغییر داده است تا بتواند با سوزاندن چوب خرد وارداتی از کانادا به کار خود ادامه دهد. بسیاری دیگر از نیروگاه های بزرگ اروپا نیز هم اکنون درحال دنبال کردن این مسیر هستند .
استفاده از خرده چوب برای سوزاندن در نیروگاه و یا تولید سوخت زیستی منافع بسیار زیادی دارد زیرا این کار کربن بسیار اندکی تولید می کند به طوری که میزان دی اکسید کربن تولید شده براثر سوزاندن چوب تقریباً برابر با میزان دی اکسید کربن مصرف شده در طول حیات درخت است.
با این وجود برخی نگرانی ها نیز در این مسیر وجود دارد، چرا که بسیاری از کارخانه های تولید کاغذ و مقوا این مسیر را به سیاست غالب خود تبدیل کرده اند در حالی که دلیل این مساله تلاش آنها برای حفظ محیط زیست نیست . بسیاری از تولیدکنندگان کاغذ و مقوا در اروپا نمی توانند تمامی محصول تولیدی خود را به فروش برسانند و به همین دلیل به تولید چوب قابل سوزاندن و سوخت زیستی روی آورده اند .
"جو کاکس" مدیر اجرایی شرکت تولید کاغذ هلندی "رورموندی" مدتی پیش در یک مصاحبه با نشریه کاغذ و خمیر بین المللی در پاسخ به سوالی درباره سیاست های این شرکت برای به صفر رساندن میزان تولید ضایعات در این کارخانه گفت : "پیش از حد نباید از لغت ضایعات استفاده کنیم چون ضایعات امروز ما، مواد اولیه ای برای محصولات فردا هستند و علاوه بر این، هدف ما تنها به صفر رساندن ضایعات نیست زیرا مردم، کره زمین و سود شرکت همگی باید در توازن باشند و ما نیز تلاش داریم با تغییر روند خود برای تولید خرده چوب قابل سوزاندن به این اهداف برسیم."
شاید یک چاپخانه دار مستقر در دوبی، دوحه و یا ابوظبی نگرانی در این مورد نداشته باشد اما خطر اینجاست که خاورمیانه به محلی برای واردات کاغذ و مقوای اضافی تولید شده در اروپا تبدیل شود. شاید این مسئله در ابتدا حادثه مثبتی به نظر برسد اما زمانی که سوزاندن چوب به صرفه تر از تولید کاغذ از ان شود آنگاه است که قیمت کاغذ به شدت افزایش خواهد یافت.
با وجود این که آمار دقیق دولتی درباره میزان رشد تولید و استفاده از کاغذ در خاورمیانه وجود ندارد اما جدیدترین گزارش سازمان "ریسی" که از بزرگترین سازمان های فعال در زمینه تحقق درباره صنعت کاغذ در جهان نشان می دهد تولید کاغذ در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس بین سالهای 2001 تا 2011 در حدود 8 درصد افزایش یافته است در حالیکه رشد اقتصادی این کشورها در همین دوره زمانی برابر با 49 درصد بوده است .
همچنین باید توجه داشت میزان مصرف کاغذ و مقوا در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس هم اکنون در حدود سالی 5/3 میلیون تن است که بر این اساس میزان مصرف سرانه کاغذ و مقوا در این کشورها برابر با 6/39 کیلوگرم به ازای هر نفر است و این در حالی است که میزان مصرف سرانه کاغذ در اروپا و آمریکا که جمعیتشان نیز با کشورهای حوزه خلیج فارس برابر است در حدود سالی 300 کیلوگرم به ازای هر نفر است .
"شیخ فیصل مبین" از مشاوران بازاریابی شرکت "مپکو" در جده عربستان که از بزرگترین شرکت های تصفیه کننده آب برای استفاده در کارخانه های تولید کاغذ و مقوا در این کشور است در این باره می گوید:" ما درعربستان برای تولید هر تن خمیر کاغذ بین 3 تا 5 متر مکعب آب مصرف می کنیم که در مقایسه با دیگر مناطق جهان بسیار کمتر است."
وی افزود:" اگر ما بخواهیم ظرفیت تولید کاغذ را در کشور افزایش دهیم یا باید از خمیر کاغذ وارداتی استفاده کنیم که این مساله از نظر اقتصادی به صرفه نیست و یا باید از کاغذ بازیافت شده بیشتری استفاده کنیم ."
این در حالی است که میزان بازیافت کاغذ در کشورهای منطقه خاورمیانه بسیار کمتر از مناطقی مانند اروپا و آمریکا است تا حدی که میزان بازیافت کاغذ در کشورهای این حوزه درسال 2012 تنها میزان 28 درصد بوده که این رقم نیز در حال کاهش یافتن است .
آمار منتشر شده پیش از برگزاری نمایشگاه "کاغذ در عربستان" در سال 2012 نشان می دهد میزان تقاضا برای مقوا در این کشور در حال افزایش یافتن است که افزایش رشد اقتصادی از بزرگترین دلایل آن است.
کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس سالانه حدوداً 3/1 میلیون تن مقوا مصرف می کنند که از این میان حدود یک میلیون تن از آن در داخل همین کشورها تولید می شود .
با این وجود میزان کاغذ بازیافت شده درمقایسه با میزان کاغذ تولید شده در این منطقه، به سرعت در حال کاهش یافتن است که عمده ترین دلیل آن ضعف بسیار زیاد در روند تفکیک، جمع آوری و بازیافت کاغذ در این کشورها است، این روند تا حدی ضعیف است که میزان کاغذ بازیافت شده در مقایسه با میزان کاغذ تولید شده تا چند سال دیگر به زیر 15 درصد کاهش خواهد یافت.
این مشکل باعث می شود به جای اینکه کاغذ تولید شده دست اول در مصرف باقی مانده و سه یا چهار بار مجدد بازیافت شود پس از تنها یکبار استفاده از بین برود که این مسأله باعث کاهش سود کارخانه های تولید کاغذ می شود.
اگر کاهش روز افزون میزان کاغذ بازیافتی در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس به همین ترتیب پیش برود تا 5 سال آینده دیگر ادامه کار هیچ یک از کارخانه های تولید کاغذ در این منطقه به صرفه نخواهد نخواهد بود. میزان 15 درصدی بازیافت کاغذ در منطقه به این معنی خواهد بود که فرستادن این ضایعات به چین برای بازیافت بسیار ارزان تر از بازیافت آنها در داخل منطقه خواهد بود.
این روند در حال حاضر نیز در حال اتفاق افتادن است به صورتی که چین هم اکنون نیز در حال بازیافت و صادر کردن مجدد کاغذ به کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس است، در حالی که قاره آسیا و در راس آن چون بزرگترین مناطق از نظر مصرف کاغذ در جهان هستند و مصرف کاغذ تنها در چین هم اکنون به حدود سالی 200 میلیون تن می رسد.
با وجود اینکه می توان می توان از آمار برای توجیه هرگونه نظری استفاده کرد اما پیام این آمار برای چاپخانه داران کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس بسیار آشکار و نشان دهنده خطر از بین رفتن کنترل بازار این کشورها از دست آنهاست.
هزینه کاغذ تقریباً یک سوم کل هزینه چاپ است و چاپخانه دارارن برای جلوگیری از به دام افتادن در فراز و نشیب های قیمت بین المللی کاغذ باید برنامه مشخصی داشته باشند.
چاپخانه داران در مواجه با مشکل محدودیت منابع می توانند از تجربه تولیدکنندگان خمیرو کاغذ استفاده کنند، گرچه باید ابتدا شرکت خود را در مسیر صحیح قرار دهند.
جو کاکس استراتژی تولید خود را به عنوان یک استراتژی مبتنی "تفکر چرخه اقتصادی" توصیف و تصریح می کند، شرکت هایی که بتوانند مشکل محدودیت منابع را حل کنند مسلماً از مزیت بیشتری برخوردار هستند.
متأسفانه نگرشی در خاورمیانه وجود دارد که شرکت ها براساس آن تنها از قوانین تصویب و ابلاغ شده دولتی پیروی می کنند، اما این نگرشی کاملا اشتباه است چرا که به طور مثال می توان از قوانین تصویب شده توسط "شورای نظارت بر جنگل ها" (اف.اس.سی) نام برد که پیوستن به آن و پیروی از قوانینش کاملا اختیاری بوده اما مزایای زیادی برای چاپخانه داران دارد.
یک چاپخانه دار تایید شده توسط اف.اس.سی موظف است تمامی کاغذ مورد نیاز خود را از تولید کنندگان مورد تایید همین سازمان تهیه کند، که آنها نیز موظف هستند به نوبه خود خمیر و کاغذشان را به روش هایی تهیه کنند که پایدار بوده و حافظ محیط زیست باشد.
باید توجه داشت تمامی کاغذ های تولید و وارد شده در اروپا هم اکنون باید دارای تاییدیه اف.ای.سی باشند و تمامی دولت ها و خریداران بزرگ تنها با چاپخانه داران دارای این تاییدیه کار می کنند و این یک راهکار بسیار موثر است و نه تنها یک کاغذ بازی اضافی برای افزایش هزینه های چاپخانه داران .
جوکاکس در توصیف مزایای پیوستن چاپخانه داران به اف.اس.سی می گوید:"امروزه تعداد زیادی از شرکت ها متوجه شده اند که توسعه پایدار سکس از کلیدی ترین پیش شرط ها برای رسیدن به نوآوری در همه زمینه ها است."
گرفتن تاییدیه اف.اس.سی نیازمند میزانی از سرمایه گذاری است اما گرفتن این تاییدیه باعث سازماندهی بهتر در چاپخانه و همچنین کاهش هزینه های انرژی و مدیریت ضایعات می شود. این تاییدیه همچنین به مشتریان نشان خواهد داد که چاپخانه شما به محیط زیست اهمیت داده و رویکرد اخلاقی نسبت به تجارت دارد و شما قصد دارید برای مدت طولانی در این تجارت باقی بمانید .
گرفتن این تاییدیه همچنین به تولیدکنندگان کاغذ و مقوا و مشتریان آنها این اجازه را می دهد که از لوگو به نوبه خود به مشتریان نشان می دهد که شرکت برای محیط زیست اهمیت قائل است.
با این وجود پیوستن به اف.اس.سی تنها قدم اول برای رسیدن به یک چرخه پایدار اقتصادی است و یک چاپخانه دار باید همچنین نشان دهد که به بازیافت ضایعات خود متعهد است و این تعهد با ارسال ضایعات کاغذ به چین، در آنسوی جهان برای بازیافت مغایرت دارد چرا که همچنان که تاریخ اروپا نیز نشان می دهد ارسال ضایعات به کشورهای دیگر برای بازیافت، راهکاری قطعی برای رسیدن به فاجعه است.
در پایان باید توجه داشت چاپخانه داران باید به نقطه محوری برای ترویج پیوستن به اف.اس.سی تبدیل شده و از طرق مختلف این روند را تبلیغ کنند.آنها پس از پیوستن به اف.اس.سی و ترویج استفاده از آن تا جای ممکن باید همچنان از مصرف کنندگان محصولات خود نیز بخواهند تا درجهت گسترش بازیافت کمک کرده و کاغذ و مقوای استفاده شده خود را برای بازیافت به شرکت های متخصص مخصوص این کار ارائه کنند.
ماهنامه صنعت چاپ شماره 395