بارها از صنعت کاغذ و تاثیرش بر صنعت چاپ سخن گفته ایم. این بار اما می خواهیم از قیمت ها بگوییم. از این که چرا با بالا رفتن نرخ ارز کاغذ گران می شود اما با پایین آمدنش قیمت ها همچنان بالا می ماند. عواملی چند در این مسئله دخیل هستند که با خواندن گزارش پیش رو از آن اطلاع خواهید یافت. نکته جالب در مصاحبه های این گزارش ملاقات با تاجرانی است که خواستار بهبود وضع تولید کاغذ در داخل کشور هستند تا ارز کمتری از کشور خارج شود و سودهای کلان به کشورهای بیگانه سرازیر نشود.
در ابتدای امر از «سید طاهر شبیری» دبیر سندیکای کاغذ و مقوا خواستار اطلاعاتی از وضعیت فعلی بازار کاغذ و عوامل تاثیرگذار بر قیمت آن شدیم. وی با در نظر گرفتن افزایش نرخ دلار در سال 91 و افزایش هزینه های گشایش اعتبار و هزینه های حمل و نقل، قیمت کاغذ را نزدیک به واقعیت دانست و انگشت اتهام را به سمت نهادهای دولتی و سوداگران موجود در بازار برد: «اساسا در تمام دنیا بخش تجارت به واسطه هایی که کالا را تبلیغ و عرضه می کنند وابسته است. واسطه، ذائقه مصرف کننده را تشخیص می دهد کالا را انتخاب کرده و به دست مصرف کننده می رساند و حتی نیازهای مصرف کننده را جهت ارتقای تولیدات به تولید کننده منتقل می کند.
واسطه گری زمانی که به سوداگری تبدیل می شود، مشکل ایجاد می کند. حمایت های دولت از برخی از مراکز وارد کننده کاغذ، پرداخت ارز در مدت زمان کمتر به عده ای در مقایسه افراد دیگر، در میان تجار شرایط نامساوی ایجاد می کند و این باعث می شود نه تنها منافع به طور مساوی تقسیم نشود بلکه به سمت افراد خاص هدایت شود و این نظم بازار را بر هم می زند.
در سال 91 عوامل غیر مرتبط با این صنعت همچون شرکت خودروسازی، سرمایه گذاری بانک و ... کاغذ وارد کردند و ار آنجا که دسترسی آسان تری به منابع مالی داشتند رقابت را برای تجار تنگ تر کردند چون تخصص لازم را نداشتند کالاها را با واسطه و با قیمت های بالاتر خریداری کردند. در کنار وارد کنندگانی که سه ماه کاغذشان در گمرک است، مجموعه هایی هستند که پیش از بارگیری کالا، نگرانی از بابت گمرک ندارند. این رقابت، ناسالمی است. قانون باید جایگاه هر شخص را تعریف کند. البته خوشبختانه ما خلاءقانونی نداریم و مشکل ما در اجرای قوانین است.
نحوه مدیریت در کشور ما، مدیریت تصمیمی است و این برای تولید کننده و نیز وارد کننده آسیب زا است. ما باید به متخصصان هر حرفه احترام بگذاریم. تاجران قدیمی و واردکنندگان با سابقه، اعتبار خود را با سود معاوضه نخواند کرد. پس بهتر است به آن ها اعتماد کنیم و بخواهیم قواعدی را جهت کنترل بازار پیشنهاد دهند تا اگر شخص و یا سازمانی بخواهد وارد این عرصه شود ملزم به رعایت این قواعد باشد.»
وی در زمینه رکود کار چاپخانه ها به دلیل گرانی کاغذ این گونه توضیح داد:«ما باید نگاه درست به تمام روابط کسب و کار داشته باشیم. از نظر من گرانی کاغذ نمی تواند عامل رکودکاری چاپخانه باشد. در این زمینه نوسانات قیمت کاغذ تنها بهانه است. بیشترین مشکل به فرهنگ امروزی جامعه ما باز می گردد. در جامعه ما میزان خرید کتاب معیاری برای ارزش گذاری افراد نیست. چه طور خودرو با سه برابر قیمت هم چنان خریداری می شود، اما گرانی کتاب منجر به حذف آن از سبد کالای خانواده ها می شود! واقعیت این است که ما هیچ کاری در توسعه فرهنگ انجام نداده ایم. دولت، چاپخانه داران، انجمن ناشران و اتحایه های مرتبط با چاپ وظیفه دارند با انجام تحقیقاتی در این زمینه ذائقه و نیاز مردم بازار را حفظ کنند. درست است بالا رفتن قیمت کاغذ در از دست دادن بخشی از مشتریان نقش داشته، اما ما برای برپا نگه داشتن صنعت چه کردیم؟!»
در ادامه شبیری از نوع نگاه مدیریتی سال های گذشته انتقاد کرد: «در اصل 44 به واگذاری مبناهای اقتصادی به بخش خصوصی اشاره شده و در راستای طرح تحول اقتصادی، طرح هدفمندی یارانه اجرا شد و متاسفانه 33 درصد که متعلق به توانمندسازی صنعت بود، پرداخت نشد. در کنار آن دیدیم که حمایت های گسترده ای از بخش واردات انجام شد. همگی می دانیم این مسئله چه ضربهای به صنعت وارد کرد!صنعت تولید کاغذ نه تنها هیچ سهمی از اجرای قانون نگرفت بلکه هزینه هایش نیز بالا رفت. معافیت های مالیاتی، مناسب سازی تعرفه و یا تسهیلاتی از این دست می تواند به رشد صنعت تولید کاغذ در داخل کشور کمک کند. در کنار واردات باید از تولیدات داخلی نیز حمایت شود.»
پرشین تجارت از جمله شرکت های وارد کننده ملزومات چاپ و کاغذ است. با «حامد تقیان» مدیر عامل این شرکت به صحبت نشستیم و از وی خواستیم که توضیح دهد چرا با پایین آمدن قیمت ارز، قیمت کاغذهای وارداتی همچنان بالا باقی می ماند: «درست است دلار پایین آمده، اما هزینه های ما نه تنها پایین نیامده بلکه بالا هم رفته است. هزینه های گمرک، انبارداری، هزینه های حمل و نقل (هزینه های حمل دریایی که سه برابر قیمت گذشته شده است)، هزینه های سربار و ... بالاست. به همین خاطر نمی توانیم قیمت ها را بیش از این پایین بیاوریم و اگر نه ما خود خواستار کاهش قیمت هستیم تا فروش بیشتری داشته باشیم.»
وی احتکار اجناس توسط بعضی از افراد فعال در این حرفه و نا هماهنگی میان میزان عرضه و تقاضا را از دلایل تاثیر گذار بر قیمت کاغذ ذکر کرد و نیز یادآور شده که ورود افراد غیر متخصص به این حرفه از عواملی است که موجب اختلال در قیمت کاغذ می شود. تقیان قیمت کنونی کاغذ را مناسب تر از ماه های گذشته دانست، که می توانست بهتر از این هم باشد.
خانواده پناهنده حدود نیم قرن می شود که در واردات کاغذ فعالیت می کنند. در گفتگویی با «محمدرضا پناهنده» پاسخ سوال هایمان را از وی جویا شدیم؛ «متاسفانه بازار کاغذ به صورت غیر تخصصی مدیریت می شود و اگر اصناف و تجار بیگانه با کاغذ اجازه بدهند تنها افراد آشنا با این صنعت فعالیت کنند، از میزان آشوب ها و سوء مدیریت هایی که هر از چندگاهی شاهدش هستیم، کاسته می شود.
بزرگترین لطمه به وارد کنندگان کاغذ و صنعت چاپ از همین افراد غیر متخصص می زنند که در بعضی مواقع تصمیم به واردات کاغذ می گیرند. چون افراد با سابقه در این کار با نوع کالا و زمان واردات آشنایی دارند و هیچ گاه کاغذ را نه با سود هنگفت و نه با زیان نخواهند فروخت. در 8-9 ماه گذشته کاغذ به زیان غیر قابل تصوری رسید چون حجم کاغذ وارداتی غیر تخصصی بود و از آن جا که وارد کنندگان همکارما نبودند بازار به اشوب کشیده شد. البته این افراد هم به سود واردات کاغذ فکر نکردند بلکه ناخواسته و در قبال کالایی که صادر کرده بودند ناچار به واردات شدند. کاغذ جزو کالاهایی بود که می توانستند وارد کنند و پول خود را به ریال تبدیل کنند. به همین دلیل قیمت ها پایین کشیده شد و ضررهای هنگفتی به تاجران کاغذ وارد شد.
در این وضعیت بازار، تجار با سابقه فعالیت نکردند، افراد تازه وارد نیز که به سود خود رسیده بودند، کنار کشیدند. به دلیل کسری کالا در این مقطع، خلائی در بازار به وجود آمد و معدود افرادی که کالا داشتند با قیمت بالا آن را فروختند.»
وی پس از عوامل سیاسی و بی ثباتی قیمت گذاری ارز و دلار، نسبت میزان عرضه به تقاضا را مهمترین عامل تاثیر گذار در قیمت کاغذ خواند و از اشتباهات سیاست گذاری دولت انتقاد کرد: «گاه دولت با اعمال فشار و نفوذ به نفع عده ای بازار را بر هم می زند و توجهی ندارد که در کنار عده ای که سود می برند، افراد دیگر متضرر می شوند. دولت با اشتباه در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری هایش، مردم را به سمت واردات سوق می دهد. حجم واردات نه تنها در کاغذ بلکه در تمامی صنایع به شدت افزایش یافته است و تا تعادل یافتن میان عرضه و تقاضا زمان می برد.»
پناهنده نقش واسطه گران در قیمت کاغذ را اندک دانست و اظهار داشت :«حضور واسطه ها در بازار کاغذ همچون گذشته نیست. در حال حاضر رقابت بسیار نزدیک است و چیزی به نام واسطه و بنکدار در حال حذف شدن است. به طوری که ما 85 درصد از کالا را به طور مستقیم به مصرف کننده و کمتر از 20 درصد از ان را به واسطه می فروشیم. عمل مهم تر از واسطه را شاید بتوان به اتفاقاتی نسبت داد که آمادگی وقوعشان را نداریم. به عنوان مثال با تحریم بندر عباس توسط برخی از کشتیرانی های کشورهای مختلف ، بندر بوشهر جایگزین آن شد و این جایگزینی حداقل 40 تومان در قیمت هر کیلو کاغذ تاثیر می گذارد. هزینه های دموراژ و انبارداری در بندر بوشهر بیشتر است هم چنین از آن جا که بندر بوشهر بندری درجه دو است به جای آن که بار را از کانتینرخالی و به کامیون منتقل کرده و کانتینر را به کشتیرانی تحویل داده شود، مجبوریم بار را با کانتینر به تریلی داده و در تهران از کانتینر خالی کنیم، سپس کانتینر را به کشتیرانی بازگردانیم. اجاره هر کانتینر برای این مسیر رفت و برگشت طی 5 الی 6 روز، 200 هزار تومان می شود. ضمن این که با خارج شدن کانتینر از کشتیرانی احتمال درخواست به جا و یا بیجای خسارت توسط کشتیرانی افزایش می یابد و یا ممکن است راننده تعهدی نداشته باشد و دو روز دیرتر به مقصد برسد و مسائلی از این دست هزینه های سربار را افزایش داده و در نهایت قیمت کاغذ در قیمت کاغذ تاثیر گذار است.»
«چاپخانه رواق» از آن دست چاپخانه هایی است که به طور مستقیم جهت خرید کاغذ اقدام می کند. «قوام الدین قاسمی پناه» مدیر چاپخانه رواق با اشاره به عوامل خارجی تاثیرگذار بر قیمت همچون افزایش قیمت کاغذ از اردیبهشت ماه تا مرداد ماه سال گذشته در سطح جهان و یا واگذاری و فروش شرکت های بزرگ کاغذسازی در دنیا، افزایش قیمت های حمل و نقل جهانی و ... عنوان کرد که تنها عامل واردات کالااز بندر بوشهر تحریم بندر عباس نیست: «بیش از آن که تحریم بندر عباس سبب واردات کالا از بندر بوشهر شود زمان خواب طولانی و معطلی زیاد در این بندر، به دلیل بوروکراسی های موجود، وارد کنندگان را متمایل به وارد کردن کالا از بندر بوشهر می کند. در عمل یک وارد کننده باید یک ماه در انتظار پاسخ آزمایشگاه باشد.
بازار از کاغذ خالی باشد تا جواب آزمایش بیاید که مثلاً 2/0 گرم وزن کاغذ وارد شده کمتر است! مگر کاغذ 53 گرمی تولیدی داخل که نشریه را وادار به 15 درصد پرداخت بیشتر می کند، تمام این استاندارد ها را داراست! قیمت تمام شده کاغذ 45 گرمی وارداتی که هزینه حمل و نقل، گمرک، خواب سرمایه و غیره برایش پرداخت شده از کاغذ 53 گرمی تولید داخل به صرفه تر است. در این میان تصمیمات دولت نقش زیادی در قیمت کاغذ خواهد داشت. به عنوان مثال در صورت تصویب در خواست کارخانه چوب و کاغذ مازندران مبنی بر افزایش سود عوارض گمرک کاغذ کاهی، قیمت کاغذ وارداتی افزایش خواهد یافت و این در صورتی است که این کارخانه حتی توانایی تولید کاغذ با گرماژ مورد نیاز چاپخانه داران را ندارد.»
در پی صحبت های قاسمی پناه تلاش کردیم به پاسخی معقول از سوی گمرک بندر عباس دست یابیم. «مهرداد جمال ارونقی»، مدیر کل گمرک علت تاخیر در ترخیص محموله ها را به اداره کل استاندارد محول کرد: «علت تاخیر در ترخیص محموله های کاغذ از گمرک شهید رجایی بندر عباس، فقط و فقط با صدور مجوز از سوی اداره کل استاندارد و یا اداره کل بهداشت است. از آنجا که کاغذهای وارداتی بدون ارائه مجوزهای فوق امکان ترخیص از گمرک را ندارند. علت ترخیص سریعتر از گمرک بوشهر هم به عملکرد اداره استاندارد و یا بهداشت استان بوشهر بر می گردد. به هر حال هیچ سندی در گمرک شهید رجایی بندرعباس بیش از 24 ساعت نمی ماند و کارهای ترخیص آن در صورتی که مجوزهای وارداتی به گمرک ارائه شود به سرعت انجام می شود.»
بی شک نمی توان نقش مسائل سیاسی بر روی قیمت کالاها به ویژه کاغذ را نادیده گرفت، اما بیش از تحریم و مسائل سیاسی که در سال های گذشته به وقوع پیوسته، این سوء مدیریت ها و از آب گل آلود ماهی گرفتن ها، بیش از هر چیز بر صنعت و واردات کشور ما لطمه وارد نموده است. این سال ها که گذشت! اما آیا برای رخدادهای سال های آینده آمادگی داریم و یا باید در انتظار امواجی باشیم که ما را با خود به هر سویی بکشند؟! بهتر نیست از همین امروز برای سال های پیش رو برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم!
مینا افشاری
منبع: صنعت چاپ شماره 391