این تعداد عنوان جدید رقم قابل توجهی برای صنعت نشر یک کشور در حال توسعه به نظر می رسد . با توجه به میانگین 228 صفحه برای کتاب های منتشر شده در همان سال ، چنانچه شمارگان تولید کتاب ها نیز رقم مطلوبی می بود ، می بایست چرخه مطلوبی در بازار چاپ و نشر کتاب را شاهد باشیم . اما متاسفانه تیراژ پائین ( میانگین شمارگان کتاب ها : 2615 نسخه ) مانع توسعه چاپ و نشر – هر دو – بوده است .
اگر بخواهیم دقیق تر به این آمارها نگاه کنیم ، باید بگوییم تیراژ کتاب های غیر درسی – همانطور که اغلب ناشران بارها عنوان می کنند – به طور عمده در حدود 1000 نسخه است . در آمارهای خانه کتاب میانگین شمارگان کتاب های درسی 4230 نسخه ذکر شدهاست . با توجه به فراوانی نسبی عنوان های کتاب های کمک درسی (5847) در مقایسه جمع کل کتاب ها (63921) آشکار می شود که شمارگان کتاب های غیر کمک درسی از هزار نسخه نیز کمتر بوده است . اگر فهرست ناشران فعال سال 1391 را که کتاب های چاپ اول یا چاپ مجدد داشته اند ، از نظر بگذرانیم ، خواهیم دید که همیشه ناشران کتاب های کمک درسی صدرنشین جدول بوده اند و 5 ردیف بالای جدول در اعضای آن هاست .
تعداد انگشت شماری از ناشران کتاب های غیر درسی گاه بین دو ناظر اول قرار می گیرند و این شانس بیشتر از زمانی قوت میگیرد که ناشران فعال بر اساس کتاب های چاپ مجدد طبقه بندی شوند .
طبقه بندی موضوعی
بین ناشران فعال کتاب های غیر کمک درسی ، نام انتشارات قدیانی ، افق ، امیرکبیر ، جاودانه ، جنگل و نشر شهر در سال 1391 و نیمه اول سال 1392 در ردیف های اول تا دهم قرار گرفته اند . نشر شهر تهران ( وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ) در نیمه اول سال 1392 با ثبت 100 عنوان کتاب چاپ اول (77 تالیف و 23 ترجمه ) در جایگاه هفتم فهرست ناشران فعال جای گرفته است . به جز کتاب های درسی و غیر درسی از نظر محتوایی ، می بینیم بیشترین تعداد عنوان کتاب های سال 1391 در موضوع علوم علمی بوده اند . این نسبت در نیمه اول سال 1392 به سود کتاب های دینی تغییر کرده است . چنانچه می دانیم در بهار سال 1392 با گرانی جهشی قیمت کاغذ ، بسیاری از کتاب ها در حوزه ، دسترسی بهتری به کاغذ امکان پذیر بوده ، با سرمایه گذاری از ریسک کمتری برخوردار بوده است .
تعداد کتاب های کودکان نیز با رقم 10238 عنوان و میانگین شمارگان 3588 نسخه ، در مقایسه با سایر کتاب های غیر درسی قابل توجه است . اما اگر در نظر بگیریم که کتاب های غیر درسی و برای مخاطبان بزرگسال اغلب از نظر محتوایی ، مخاطبان محدودی دارند ، خواهیم دید که تیراژ کتاب های کودکان – که همه کودکان یک گروه سنی را شامل می شود – چندان هم زیاد نیست و باید ریشه ضعف تیراژ و عدم استقبال جامعه از کتاب و آمار پایین کتابخوانی را در همین جا جستجو کرد.
بر اساس آمارهای ثبت احوال ، کودکان پیش دبستانی و گروه سنی دبستانی ( متولدین سال 1380 تا 1386) 8.340.274 نفر را شامل می شود . در برابر چنین جمعیتی ، تیراژ متوسط 3588 نسخه بس ناچیز است. بنابراین نشر کتاب کودک ، علیرغم حضور برخی ناشران در ردیف ده ناشر اول ، موفقیتی کسب نکرده است . بر اساس آمارهای دیگری که رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش اعلام کرده است ، تعداد دانش آموزان دوره ابتدایی 6.292.141 نفر ، دوره متوسط اول ، 1.628.967 و دوره متوسط 2.134.226 نفر است . بنابراین فقط دانش آموزان یعنی کودکان و نوجوانان ما حدود 10.055.334 نفر برآورد می شود .
اما شمارگان اندک کتاب برای کودکان و نوجانان جای تعجب ندارد وقتی باخبر شویم که تعداد کل دانشجویان کشور در سطوح کاردانی تا دکتری به 4.400.000 نفر می رسد. ( به نقل از مدیر کل نظارت و ارزیابی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری )
تنها 410 هزار دانشجوی کارشناسی ارشد در مراکز آموزش عالی کشور در حال تحصیل هستند . با این حال کتاب هایی که به قصد جلب توجه این جامعه وسیع منتشر می شود ، به گفته برخی مسئولان اتحادیه ناشران و کتابفروشان بین 200 تا 2000 نسخه به بازار می آیند .
برآورد چاپ
بر اساس اطلاعات ارائه شده درباره کتاب مانند تعداد عنوان و تعداد صفحات و شمارگان کتاب ها و سایر مشخصات فنی میتواند مبنای محاسبه مواد مصرفی و نیز عملیات چاپ و صحافی و تکمیلی باشد. بر اساس این آمارها می توان گفت عنوان های چاپ اول در سال 1391 حدود یک میلیارد و دویست و هفتاد و پنج میلیون فرم دو ورقی را روانه صحافی ها کرده که برای چاپ آنها حدود 975 هزار پلیت دو ورقی مصرف شده و همین مقدار چاپ تک رنگ ( با این فرض که همه کتاب ها تک رنگ باشند ) را به چاپخانه ها سفارش داده اند. (اعداد گرد شده اند )
میزان کاغذ مصرفی فقط برای متن کتاب های چاپ اول ، با احتساب 3 درصد باطله ، 13125000 بند پانصد برگی ( به طور عمده کاغذ تحریر و کمتر گلاسه ) برآورد می شود .
همچنین برای جلد این کتاب های چاپ اول 1170000 بند مقوای صدبرگی با چاپ چهار رنگ به چاپ رسیده است . زینک های مصرفی برای چاپ چهار رنگ جلدها 136784 پلیت یک ورقی تخمین زده می شود .
اگر خدمات سلفون جلد را برگ به برگ در نظر بگیریم ف باید حدود 90 میلیون کار نیم ورقی برای بخش سلفون کشی ایجاد کرده باشد . به همین ترتیب میتوان برآوردهای دیگری را در مورد حجم کارهای چاپی و مواد مصرفی چاپ کتاب ها( چاپ اول و تجدید چاپ ) از آمارهای خانه کتاب استخراج کرد.
با تشکر از کارشناس محترم واحد اطلاع رسانی و مدیریت خانه کتاب
منبع : مجله صنعت چاپ / شماره 384