مسائل و مشکلات هم بارها و بارها مطرح می‌شوند، اما ظاهرا گوش هیچ‌کس بدهکار نیست. اگرچه مسوولان ارشاد همیشه از حمایت‌ها صحبت می‌کنند، ولی عملی‌شدن وعده‌ها برای ناشران بیشتر به یک آرزو تبدیل شده است. در این میان چاپخانه‌داران وضعیت نامشخص‌تری دارند. هنوز مشخص نیست که آنها کار فرهنگی می‌کنند یا صنعتی. برای همین نه شامل حمایت‌های وزارت بازرگانی برای وارد کردن دستگاه‌ها و مواد اولیه می‌شوند و نه معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های ارشاد به آنها اختصاص می‌یابد.
یکی از دلایل مشخص نبودن وضعیت چاپخانه‌داران، وظایف متعدد این گروه است. محسن واضحی، یکی از مدیران چاپخانه سازمان تبلیغات اسلامی، صنعت چاپ را به 3 دسته تقسیم می‌کند که شامل بخش نشر یعنی چاپ کتاب و مجلات و روزنامه‌ها، بخش بسته‌بندی کالا و مواد غذایی و در نهایت کارهای تجاری مانند چاپ بروشور و کاتالوگ و کارت ویزیت می‌شود. کار چاپ چون شامل 2 دسته کلی فرهنگی و تجاری است، معافیت‌های مالیاتی‌اش هم بحث برانگیز است.
از وعده معافیت تا افزایش مالیات
محمد نوری، رئیس هیات‌مدیره چاپ نقش و نگار، یکی از مشکلات صنعت چاپ را که نشان از بی‌توجهی مسوولان به فرهنگی بودن این عرصه است، افزایش مالیات‌ها می‌داند و می‌گوید: مالیات بر ارزش افزوده از 3 به 4 درصد رسیده و ناشران ما حاضر به پرداخت آن نیستند. ما هم مجبوریم این مبلغ را در فاکتورها وارد کنیم و به جای تخفیف کسر کنیم. پس در نهایت ما بدون افزایش درآمد، باید پرداخت مالیات زیاد شده را هم تقبل کنیم. وعده‌های حذف مالیات از چاپخانه‌داران نیز هیچ‌گاه عملی نشده است.
چون حیطه فعالیت چاپخانه‌داران بین کار فرهنگی و تجاری مشخص نیست، اگر مالیات حذف شود در حقیقت یارانه‌ای برای بخش بسته‌بندی و تجاری فراهم می‌شود. این در حالی است که چاپ کتاب رو به افول است و کار در بخش بسته‌بندی و تجاری، رو به پیشرفت. نوری معتقد است که اتحادیه چاپخانه‌داران تهران از وضعیت کار هر چاپخانه آگاه است. بعضی فقط و فقط به کار چاپ کتاب مشغولند که با شناسایی آنها، در راستای کمک به اقدامات فرهنگی، می‌توان عادلانه مالیاتشان را حذف کرد.
البته در مقابل، واضحی معتقد است که عملا چنین چیزی ممکن نیست. به گفته او زمانی که وزارت ارشاد کاغذهای یارانه‌ای را در اختیار ناشران قرار می‌داد، سوءاستفاده‌های زیادی صورت می‌گرفت و امروز هم هرگونه تفکیک میان چاپخانه‌های تخصصی نشر و 2 حیطه دیگر مفسده ایجاد می‌کند.
واضحی ادامه می‌دهد: ما سیستم منظمی نداریم تا اطلاعات دقیقی در اختیار وزارت ارشاد یا اتحادیه چاپخانه‌داران قرار دهد و براساس آن بتوان مالیات برخی چاپخانه‌ها را با اطمینان و بدون احتمال ایجاد مفسده حذف کرد.
چاپخانه‌داران درباره لغو معافیت مالیاتی نظرهای مختلفی دارند و این امر هنوز هم به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است. ولی وقتی خبر لغو معافیت مالیاتی ناشران در بند ل ماده 139 را می‌شنویم، معافیت چاپخانه‌داران کاملا بحثی حاشیه‌ای می‌شود. حتی اگر از نظر وزارت ارشاد، ناشران و کتابفروشان معافیت داشته باشند ولی ناشر با اداره مالیات مواجه است که به نظرات فرضی دیگران کاری ندارد.
سیاوش باقرزاده ـ مدیر انتشارات هیرمند ـ در این باره می‌گوید: در جریان مالیات تکلیفی تمام حوزه‌های نشر بخصوص چاپخانه‌داران به مشکل خورده‌اند. مالیات تکلیفی مانند ارزش افزوده است که در برنامه توسعه پنجم آمده و میزان آن 8 درصد است. او ادامه می‌دهد: از طرفی مهم‌تر از آن لغو مالیات ناشران است که در آیین‌نامه هیات‌دولت و حوزه امور مالیاتی کل تصویب شده، ولی هنوز تمام ناشران ما از آن آگاهی ندارند. برای اظهارنامه مالیاتی سال 89 حتما ناشران به مشکل خواهند خورد.
چاپ‌های نامرغوب
مشکل دیگر چاپخانه‌داران آن است که تجهیزات و مواد اولیه خود را از خارج کشور وارد می‌کنند، چرا که محصولات داخلی کیفیت بالایی ندارند. نوری، بازی‌های قیمت ارز و ... را یکی از مسائل چاپخانه‌داران می‌داند و می‌گوید: ما مجبوریم 90 درصد از مواد اولیه چاپخانه‌ها را با وضعیت غیرثابت قیمت ارز به صورت نقدی به کشور وارد کنیم. ماشین چاپ هم فقط در کشورهایی مثل آلمان، آمریکا و در نهایت چین و ژاپن ساخته می‌شود. به راه انداختن چاپخانه‌های مجهز و به روز، هزینه‌های میلیاردی می‌خواهد. حتی بانک‌ها برای وام خرید دستگاه‌های جدید چاپ به ما کمکی نمی‌کنند.
این بازار ناعادلانه در تمام مراحل پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ وجود دارد.
نوری توضیح می‌دهد که برای هزینه‌های لیتوگرافی قیمت فیلم و زینک بالا رفته، مرکب و الکل 30 تا 40 درصد افزایش یافته و مواد تولید چسب هم باید از آمریکا وارد شود و سهمیه‌بندی‌های خاص خودش را دارد.
او تاکید می‌کند: با وجود این شرایط، تعرفه‌های چاپخانه‌داران از سال 86 تاکنون ثابت مانده است. اگر هم افزایش پیدا کند ناشر توان پرداخت آن را ندارد. با این هزینه‌های زیاد و بالا نرفتن دریافتی‌های چاپخانه‌داران از ناشران و خوانندگان، بازار نشر به چه سمتی سوق پیدا خواهد کرد؟
امیر صالحی طالقانی، مدیر انتشارات نحل، در انتقاد از کیفیت پایین چاپ می‌گوید: وقتی چاپخانه‌دار نتواند هزینه‌های اصلی‌اش را تامین کند، کم‌کم از موادی استفاده می‌کند که کیفیت پایینی دارد. در حالی که هر خواننده باید از دست زدن به جلد و صفحات کتاب لذت ببرد و بخصوص برای کودکان نباید جنس مواد به کار رفته در کتاب‌ها مضر باشد، اما متاسفانه نظارتی بر استاندارد کاغذ و مرکب وجود ندارد.
چاپ کتاب فارسی زبان در ایران یا خارج؟
قانونی در وزارت ارشاد هست که ورود کتاب‌های فارسی زبان از خارج کشور ممنوع است. ولی از گوشه و کنار هرازگاهی شنیده می‌شود که بعضی ناشران، کتاب‌هایشان را در چین چاپ می‌کنند. صالحی طالقانی به کیفیت بالا و ارزان بودن چاپ کتاب در چین اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود هزینه‌های گمرک و... چاپ کتاب در چین حداقل 20 درصد ارزان‌تر از ایران است.
مدیر انتشارات نحل : با وجود هزینه‌های گمرک و... چاپ کتاب در چین حداقل 20 درصد ارزان‌تر از ایران است. کشور آمریکا نیز چاپ کتاب‌هایش را به چین واگذار کرده استاو که از نمایشگاه‌های بین‌المللی زیادی دیدن کرده، ادامه می‌دهد: کشور آمریکا نیز چاپ کتاب‌هایش را به چین واگذار کرده است، اما ما به لحاظ قانونی نمی‌توانیم چنین کاری انجام دهیم. در حالی که چاپ خاص بعضی از کتاب‌های باکیفیت و فانتزی عملا در ایران امکان‌پذیر نیست. صالحی طالقانی تاکید می‌کند: انتشارات نحل بارها و بارها حتی هزینه‌های زیادی کرده تا کتاب‌های خاص را در ایران چاپ کند، اما در نهایت موفق نشده است. در حالی که براحتی می‌توانستیم کتاب را به چین بفرستیم و با هزینه کمتر و کیفیت عالی در اختیار خوانندگان قرار دهیم.او ادامه می‌دهد: بخشی از کاغذ چاپخانه‌های ما از چین وارد می‌شود، چه اشکالی دارد که این کاغذها به شکل چاپ‌شده به دست ناشر برسد. قانون‌های ما معمولا به ناشران ضرر می‌زند. چرا چشم خود را بسته‌ایم و از فعالیت‌های موفق انجمن ناشران کتاب‌های فارسی زبان در خارج ایران صحبتی به میان نمی‌آوریم؟ چرا از شیوه‌های چاپ و نشر این ناشران الگوبرداری نمی‌کنیم؟
مدیر انتشارات نحل می‌افزاید: قانون منع ورود کتاب فارسی‌زبان از دیگر کشورها موجب نشده است که چاپخانه‌های ما با یکدیگر به رقابت بپردازند، بلکه فقط استفاده و الگوبرداری از خدمات چاپ مدرن و پیشرفته غیرممکن شده است. اگر رقابت میان چاپخانه‌های خوب ایرانی و خارجی ایجاد شود، حتما هم ناشر و هم خواننده رضایت بیشتری خواهند داشت.
چرخه تکرار پیشنهادها
با تمام این مسائل راه نهایی برای حل مشکل چاپخانه‌دارانی که نمی‌توانند قیمت‌هایشان را افزایش دهند، ناشرانی که نمی‌توانند بیش از این سرمایه‌هایشان را صرف هزینه‌های چاپ کنند و خوانندگانی که با قیمت کتاب‌ها مشکل دارند، چیست؟
اگر از مشکلات اقتصادی کشورمان چشم‌پوشی کنیم، متغیرهایی در سیستم چاپ هست که با تغییر آنها می‌توانیم کارایی بهتری داشته باشیم. واضحی، مدیر سابق خانه چاپ و طرح، می‌گوید: باید راندمان کار را بالا برد تا نیروی انسانی چاپخانه در هر ساعت کارایی بیشتری داشته باشد. این امر از طریق ارتقای سطح آموزش نیروی انسانی امکان‌پذیر است. او با اشاره به این که نیروهای متخصص در صنعت چاپ اندک‌اند، می‌گوید: البته مدتی است که با برگزاری دوره‌های آموزشی علمی ـ کاربردی، با وجود تمام حواشی و نقایصش، روند خوبی را در پیش گرفته‌ایم. وقتی دستگاه‌ها و تجهیزات چاپ رو به رشد است، چاپخانه‌داران ما نیز باید از نیروهای متخصص در رشته‌های مهندسی برق، صنایع، کامپیوتر و بخصوص IT استفاده کنند.
واضحی جریان گردش کار و صنعتی شدن را از دیگر عوامل رشد این عرصه می‌داند. به نظر او چاپخانه‌های ما در حال حاضر تک سرویسی هستند و این اصلا پایان خوشی نخواهد داشت. باید چاپخانه‌های صنعتی در ابعاد بزرگ ساخته شود تا قیمت تمام‌شده کاهش پیدا کند و تیراژ بالا به کار ثبات بیشتری دهد. هر چند او بلافاصله می‌افزاید: متاسفانه چاپخانه‌های بزرگ و مجهز ایرانی بیشتر در بخش بسته‌بندی آن هم در تولید بسته‌بندی‌هایی مثل سیگار مشغول به فعالیت هستند.
وقتی این سوال را از ناشرانی می‌پرسیم که با بحران قیمت کتاب و مخاطب مواجهند، دوباره به همان چرخه تکرار پیشنهادهای مفید و عملی نشدن آنها می‌رسیم. صالحی طالقانی در انتقاد از ناآگاهی‌ها در این عرصه می‌گوید: وقتی مسوولان فرهنگی از اتاق‌هایشان بیرون نمی‌آیند تا با واقعیت مواجه شوند و تنها به اعداد و ارقام و نتایجی اعتماد می‌کنند که بیانگر وضعیت حقیقی چاپ و نشر در کشور نیست، پیشنهادها و اقدامات بخش‌های خصوصی که با تمام کم و کاست‌ها سعی می‌کنند، همچنان کتاب خوب در اختیار خواننده قرار دهند، چه تاثیری بر روند وضعیت موجود می‌گذارد؟
او تاکید می‌کند: با وجود این، یکی از راهکارهای مفید برای جبران این ضررها و رشد چاپ و نشر، افزایش تیراژ کتاب است. کتاب‌های خوب باید معرفی شوند و مردم اشتیاق برای خرید کتاب پیدا کنند.
حورا نژادصداقت / جام‌جم